8 Etkili Öğretim Tasarımı Modeli

Merhaba EdTech Türkiye okurları,

Rekabetin giderek arttığı iş dünyası, hızlanan teknolojik dönüşümler ve küresel ölçekte çalışan ekiplerin yükselişi, kurumların öğrenme ve gelişim faaliyetlerine her zamankinden daha fazla odaklanmasını gerektiriyor. Bu süreçte, çalışanlara etkili eğitim deneyimleri sunabilmek için sistematik bir yaklaşımla, doğru öğretim tasarımı (instructional design) modelini kullanmak kritik önem taşıyor.

Bu yazımızda, 2025 yılında da kurumlar tarafından yaygın olarak benimsenen ve en etkili kabul edilen 8 öğretim tasarımı modeline göz atacağız.

Öğretim Tasarımı (Instructional Design) Nedir?

Öğretim tasarımı, öğrenmeyi ve performans iyileştirmeyi hedefleyen eğitim materyallerini planlama, oluşturma ve değerlendirme sürecidir. Bu süreçte:

• Hedef kitlenin mevcut becerileri, bilgi düzeyi ve ihtiyaçları analiz edilir.

• Öğrenme hedefleri belirlenir.

• Uygun eğitim yöntemleri ve kaynakları seçilerek tasarım ve geliştirme aşamaları uygulanır.

• Elde edilen eğitim materyalleri hayata geçirilir.

• Değerlendirme ve iyileştirme çalışmalarıyla materyaller güncellenir.

Bu yapılandırılmış yaklaşım sayesinde, eğitim içerikleri daha etkili, ilgi çekici ve verimli hâle gelir.

Neden Bir Öğretim Tasarımı Modeli Kullanmalısınız?

1. Kalite Güvencesi
   Yapılandırılmış bir model, eğitimin amacını ve beklenen çıktılarını net olarak tanımlar. Sisteme dâhil olan adımlar sayesinde eksiklikler erken tespit edilir ve giderilir.

2. Zaman ve Kaynak Tasarrufu
   Öğretim tasarımı modeli, tekrar kullanabileceğiniz bir “mavi baskı” (blueprint) sunar. Böylece her defasında sıfırdan başlamaz, aynı çabayı ve kaynağı boşa harcamazsınız.

3. İş Birliği Kolaylığı
   Model, öğrenme ve gelişim uzmanları, konu uzmanları (SME) ve paydaşlar arasında ortak bir dil ve süreç sağlar.

4. Öğrenci (Öğrenen) Etkileşimi
   Model kullanarak, öğrenenlerin dikkatini çekecek, onlara uygun ve ilgi uyandıran içerikler hazırlamak kolaylaşır.

5. Değerlendirme ve Sürekli İyileştirme
   Modellerde genellikle değerlendirme aşamaları yer alır. Bu aşamalarla eğitimlerin etkililiği ölçülür, veriler toplanır ve içerik sürekli geliştirilir.

1. ADDIE Modeli

Analysis (Analiz) – Design (Tasarım) – Development (Geliştirme) – Implementation (Uygulama) – Evaluation (Değerlendirme)

ADDIE modeli, belki de en bilinen öğretim tasarımı yaklaşımıdır. Beş aşamadan oluşan dinamik ve tekrarlayıcı (iterative) bu model, sürekli geri bildirim loop’ları sayesinde eğitimi sürekli iyileştirmeye odaklanır.

1. Analysis (Analiz)

• Problemin kaynağını, öğrenme ihtiyaçlarını ve hedef kitlenin profilini belirleyin.

• Kurumun eğitim hedeflerini ve beklenen iş sonuçlarını netleştirin.

2. Design (Tasarım)

• Analiz verilerini kullanarak eğitim stratejisini belirleyin.

• Hangi içerik türleri, etkinlikler ve teknolojilerle hedeflere ulaşılacağına karar verin.

3. Development (Geliştirme)

• Tasarım aşamasında oluşturduğunuz taslakları somut içeriklere dönüştürün.

• E-öğrenme yazar araçlarını (authoring tools), multimedya, videolar veya interaktif öğeler gibi kaynakları kullanarak modüllerinizi üretin.

4. Implementation (Uygulama)

• Eğitimi çalışanlara sunun veya LMS (Learning Management System) gibi platformlarda yayınlayın.

• Kullanıcı dostu uygulama yöntemleri belirleyerek, öğrenenlerin sorunsuz katılımını sağlayın.

5. Evaluation (Değerlendirme)

• Eğitim materyallerinin hedeflenen sonuçları ne ölçüde karşıladığını ölçün.

• Elde edilen verilerle varsa eksikleri tespit edin ve yeniden tasarıma dönün.

ADDIE, açık bir yol haritası sunduğu için hem yeni başlayanlar hem de deneyimli tasarımcılar tarafından sıklıkla tercih edilir.

2. Bloom’un Taksonomisi

1956’da Benjamin Bloom ve ekibi tarafından oluşturulan bu model, 2001 yılında revize edilerek günümüze ulaşmıştır.

İlk Sürüm:

1. Knowledge (Bilgi)

2. Comprehension (Kavrama)

3. Application (Uygulama)

4. Analysis (Analiz)

5. Synthesis (Sentez)

6. Evaluation (Değerlendirme)

Güncellenen Sürüm:

1. Remember (Hatırla)

2. Understand (Anla)

3. Apply (Uygula)

4. Analyze (Analiz Et)

5. Evaluate (Değerlendir)

6. Create (Yarat)

Bloom’un Taksonomisi, eğitim hedefi yazarken kullanacağınız fiil seçimini yönlendirir. Böylece “Hatırlayacak, tanımlayacak, uygulayacak, analiz edecek, değerlendirecek veya yeni bir şey yaratacak mı?” sorularını netleştirebilirsiniz. Sonuçta eğitim içerikleri, doğru bilişsel derinlikte hazırlanarak daha etkili olur.

3. Merrill’in Öğretim İlkeleri (Merrill’s Principles of Instruction - MPI)

David Merrill tarafından geliştirilen bu model, öğrenenin gerçek yaşam görevleri etrafında konumlandırılan bir öğrenme süreci yaratır:

• Task-centered (Görev Odaklılık): Öğrenme, gerçek iş hayatında karşılaşılan görevler etrafında şekillendirilir.

• Activation (Aktivasyon): Öğrencilerin mevcut bilgi ve deneyimleri harekete geçirilir, merak uyandırılır.

• Demonstration (Gösterim): Yeni bilgi veya beceriler, örnekler veya uzman performansı üzerinden gösterilir.

• Application (Uygulama): Öğrencilere gerçekçi senaryolarda uygulama fırsatı sunulur, performansları hakkında geribildirim verilir.

• Integration (Entegrasyon): Öğrencilerin edindikleri becerileri iş süreçlerine ya da günlük hayata taşımaları teşvik edilir.

Merrill'in Öğretim İlkeleri, uygulama temelli ve ihtiyaç odaklı bir yaklaşım sunar ve öğrenenlerin becerileri gerçek iş ortamına kolayca taşımasını sağlar.

4. Gagné’nin Dokuz Öğretim Olayı (Gagne’s Nine Events of Instruction)

Bu model, davranışçı (behaviorist) öğrenme yaklaşımına dayanır ve öğrenenlere eğitim materyallerini adım adım sunmayı önerir:

1. Gain Attention (Dikkati Çekme)

2. Inform Learners of Objectives (Öğrenme Hedeflerini Belirtme)

3. Stimulate Recall of Prior Learning (Ön Bilgileri Hatırlatma)

4. Present the Stimulus (İçeriği Sunma)

5. Provide Guidance (Rehberlik Sağlama)

6. Elicit Performance (Performans Ortaya Çıkarma)

7. Provide Feedback (Geribildirim Verme)

8. Assess Performance (Performansı Değerlendirme)

9. Enhance Retention and Transfer (Kalıcılığı Artırma ve Transfer)

Gagné’nin Dokuz Öğretim Olayı, öğrenenlerin dikkatini çekmekten başlayarak, eğitimi kalıcı hâle getiren transfer aşamasına kadar bütüncül bir çerçeve sunar.

5. Dick ve Carey Modeli

Dick & Carey, öğretim tasarımını dokuz basamak üzerinden sistematik bir şekilde ele alır:

1. Hedefleri Belirleme

2. İçerik Analizi

3. Öğrenen ve Bağlam Analizi

4. Performans Hedefleri Yazma

5. Değerlendirme Araçları Geliştirme

6. Öğretim Stratejisi Geliştirme

7. Eğitim Materyallerini Geliştirme/Seçme

8. Biçimlendirici Değerlendirme (Formative Evaluation)

9. Geliştirme ve Revizyon (Revision)

Dick ve Carey Modeli, bu modeli kullanarak, her aşamada öğrenme hedeflerinizi detaylı inceleyebilir, değerlendirme yöntemlerini buna göre tasarlayabilir ve gerektiğinde hızlıca revizyon yapabilirsiniz.

6. Kemp Tasarım Modeli (Kemp Design Model)

Kemp Modeli, daha çevik ve esnek bir yapı sunar. Dokuz temel unsuru, aynı anda veya farklı sıralarda ele alabilirsiniz. Aşamaları şunlardır:

1. Öğrenci Özelliklerini Belirleme

2. Öğrenme Amaçlarını Belirleme

3. Ölçme ve Değerlendirme Araçları Planlama

4. Öğrenme İçeriğini Analiz Etme

5. Kaynakları ve Destekleri Değerlendirme

6. Öğretim Stratejileri Tasarlama

7. Öğrenme Aktivitelerini ve Kaynakları Seçme

8. Revize Edilecek Noktaları Tanımlama

9. Süreci Dökümante Etme ve Değerlendirme

Kemp modelinde, aşamalar arası etkileşim güçlüdür. Bir aşamada elde ettiğiniz bulgular, diğer aşamalar için de sürekli geri bildirim sağlar.

7. Cathy Moore’un Action Mapping Modeli

Cathy Moore, “insanların yaptıklarını değiştirmeyi, sadece ne bildiklerini değil” hedefleyen bir yöntem önerir. Action Mapping adımları:

1. İş Hedefini Tanımlama

• Ölçülebilir bir iş hedefiyle yola çıkarak, tasarım sürecinin iş sonuçlarına odaklanmasını sağlarsınız.

2. İnsanların Yapması Gerekenleri Belirleme

• Bu hedefe ulaşmak için çalışanların ne gibi somut adımlar atması gerektiğini listeleyin.

3. Uygulama Aktiviteleri Tasarlama

• İş ortamında yapılacak gerçek görevler veya uygulama senaryoları oluşturun.

• İçerik, gerçek performansı yansıtan uygulama fırsatları sunmalı.

4. Gerekli Bilgiyi Seçme

• Çalışanların görevi yerine getirebilmesi için en az hangi bilgilere ihtiyaç duyduklarını belirleyin.

• İhtiyaç duyulmayan detayları eleyerek eğitimi odaklı ve etkin hâle getirin.

Cathy Moore’un Action Mapping Modeli, “daha az teori, daha çok uygulama” mottosuyla şirket hedeflerine yönelik kalıcı davranış değişiklikleri yaratmayı amaçlar.

8. SAM Modeli (Successive Approximation Model)

Dr. Michael Allen tarafından geliştirilen SAM, çevik bir yaklaşımı benimser ve hızlı prototipleme ile sık geri bildirim döngülerine dayanır. Klasik ADDIE modeline alternatif olarak görülen SAM, iki sürüme sahiptir:

SAM1

1. Hazırlık (Preparation)

• Hedef kitlenin ihtiyaçları, zaman planı, proje bütçesi ve genel gereksinimler belirlenir.

2. Tekrarlayan Tasarım (Iterative Design)

• İlk prototip oluşturulur, paydaşlardan geribildirim alınır, bu geribildirimle tasarım güncellenir.

3. Tekrarlayan Geliştirme (Iterative Development)

• Daha gelişmiş prototipler hazırlanır, testler yapılır, tekrar geribildirimle iyileştirmeler devam eder.

SAM2

• Daha büyük projeler için, SAM1’in ayrıntılandırılmış hâlidir. Tasarım incelemeleri, ek değerlendirme adımları gibi ek fazlar içerir.

Özellikle karmaşık projelerde ya da kullanıcı geri bildirimlerinin çok önemli olduğu durumlarda, SAM’in esnek yapısı projeye önemli avantajlar sunar.

Özetle;

2025 yılında da kurumsal öğrenme ekosisteminde ADDIE, Bloom’un Taksonomisi, Merrill’in İlkeleri, Gagne’nin Dokuz Öğretim Olayı, Dick & Carey, Kemp Modeli, Cathy Moore’un Action Mapping ve SAM gibi farklı öğretim tasarımı modelleri öne çıkmaya devam ediyor. Bu modellerden hangisini seçeceğiniz;

• Kurumunuzun eğitim ihtiyaçlarına,

• Hedef kitlenizin profil ve beklentilerine,

• Zaman ve kaynak durumunuza,

• Projenizin ölçeğine
  göre değişebilir.

Unutmayın, doğru model veya tek model diye bir şey yok. Önemli olan, kurumunuzun öğrenme kültürüne ve iş hedeflerine en uygun yaklaşımı seçmek ve gerektiğinde farklı modellerin en iyi yönlerini harmanlayarak daha esnek çözümler üretebilmektir.

Bu internet sayfasında yer alan tüm içerikler, telif hakkı yasaları çerçevesinde korunmaktadır. İçeriklerin izinsiz olarak kopyalanması, dağıtılması veya herhangi bir şekilde çoğaltılması yasaktır. Tüm hakları saklıdır ve herhangi bir kullanım için önceden yazılı izin gerekmektedir.